حقایق، چالش ها و راهکارهای یادگیری زبان انگلیسی در ایران
بخش اول – یادگیری زبان انگلیسی بزرگسالان
نویسنده مقاله: استاد علیرضا زارع
(عضو هیئت علمی دانشگاه ، زبان انگلیسی دانشگاه تهران و مولف کتاب های مطرح Lingua و زبان عمومی و تخصصی انتشارات راهیان ارشد و دکتری)
بهترین شیوه برای یادگیری زبان انگلیسی (برای بزرگسالان = از سن 10 سالگی به بعد) چیست؟
چرا عده ای مدام موسسه و دوره عوض می کنند و نتیجه نمی‌گیرند؟
برای رسیدن به مرحله‌ی آرامش – مرحله‌ای که بعد از آن انگلیسی را فراموش نکنیم – چقدر زمان لازم است؟
در این مقاله کوتاه با عنوان یادگیری زبان انگلیسی سعی می کنم سوالات بالا و سوالات بسیار دیگری درباره یادگیری زبان انگلیسی را بصورت علمی و واقع بینانه جواب دهم.
اساسا هر تلاشی برای یادگیری زبان انگلیسی در محیط هایی غیر از کشورهای انگلیسی زبان، مثل ایران، محکوم به شکست است، مگر اینگه به سطحی برسیم که بتوانیم فیلم و سریال ببینیم و بفهمیم یا کتاب انگلیسی، اخبار، رمان، مقاله، … بخوانیم و بفهمیم. مهم نیست چند سال کلاس زبان بروید یا با چه سیستمی کار کنید، اگر به این مرحله نرسید با کمی فاصله بخش عمده ای از دانش خود را فراموش خواهید کرد. این امری کاملاً طبیعی و گریز ناپذیر است.
کودکان اگر در محیطی که زبان مادری یا هر زبان دیگری بصورت روزمره صحبت می شود قرار گیرند، آن را به راحتی یاد می گیرند. این ویژگی یادگیری زبان از طریق گوش و تکرار های روزمره – بدون نیاز به آموزش رسمی و آشنایی با ساختار گرامری و غیره – صرفاً مختص دوران کودکی است. در واقع، با بالا رفتن سن، فرصت و امکان یادگیری زبان در محیط – بدون آموزش رسمی – عملاً تا حدی کاهش می یابد که از یک سن به بعد دیگر نمی توان انتظار داشت که بدون آموزش بتوان زبانی را آموخت.
پس، می‌توان نتیجه گرفت افرادی که در سنین بالا بدون هیچ دانش زبانی مهاجرت میکنند به هیچ وجه نمی‌توانند زبان آن جامعه را یاد بگیرند، مگر اینکه دیگران با تکرارهای زیاد جملات ثابت و پرکاربردی را به آنها یاد دهند، آن هم در حد بقا و گذران برخی امور اساسی مثل خرید و احوالپرسی. این امر نیازی به اثبات ندارد چرا که بسیاری از ایرانی های خارج از کشور با این معضل روزانه درگیر هستند، یا بسیاری از آذری های عزیز که مدرسه را تجربه نکرده اند تا فارسی بیاموزند، با قرار گرفتن در یک محیط فارسی زبان نمی‌توانند فارسی بیاموزند، مگر اینکه دیگران به آنها یاد دهند و این یعنی آموزش دیدن.
بر این اساس، بزرگسالان باید به طور رسمی آموزش ببینند تا بتوانند زبانی غیر از زبان مادری خود را بیاموزند. پذیرش و درک این مطلب که کاملاً مبنای تحقیقی و علمی دارد اولین اصل آموزش است. اتفاقی که برای کودک از بدو تولد تا قبل از مدرسه رخ می‌دهد این است که تقریباً تمام ساختارهای گرامری زبان مادری خود را می آموزد و بکار می برد – یعنی کودک صرفاً بواسطه در معرض قرار گرفتن با زبان مادری چه از طریق اطرافیان، چه تماشای تلویزیون و گوش دادن به موسیقی تسلط مناسبی بر گرامر و دستور زبان پیدا می‌کند.
همزمان با دیدن و لمس کردن گنجینه لغوی خوبی پیدا می کند – تا حدی که می تواند نیازهای اولیه خود را برطرف کند. دلیل تسلط کودک بر واژگان زبان مادری مجدداً همان تکرارهای بی نهایت زیاد در محیط اطراف است. ناگفته نماند که کودک مراحل شناختی متفاوتی را طی می کند تا این واژگان را بیاموزد که تشریح این مراحل فضا و زمان دیگری را می طلبد و از عهده این نوشتار خارج است.
نکته ی مهم در فرآیند یادگیری زبان مادری (First Language Acquisition) این است که کودک در گذر زمان و طی سالهای متمادی، آن هم با تکرارهای روزمره در محیط، به این سطح از درک و یادگیری زبان مادری می رسد (7 سال تمام تا شروع مدرسه). و بعد از این 7 سال، با اینکه کودک گرامر زبان مادری را یاد گرفته است و می تواند زمان های مختلف، معلوم و مجهول، جملات ساده، مرکب و پیچیده را به راحتی درک و تولید کند، اما گنجینه واژگان محدودی دارد. با شروع مدرسه، کودک خواندن و نوشتن را می آموزد و فرم نوشتاری هر آنچه از قبل می‌داند را یاد می گیرد (بابا آب داد./آن مرد در باران آمد./….).
مرحله به مرحله و مجدداً طی سالهای متمادی و طولانی کودک متن های دشوارتر، واژگان جدید تر را در قالب کتاب‌های درسی، قصه، مجله و غیره می‌آموزد و همزمان با این رشد زبانی، از لحاظ ذهنی و شناختی هم دچار تحولات شگرفی می شود و از مرحله توصیف به مرحله استدلال، استنباط، و غیره می رسد و مقایسه، علت و معلول، مزایا و معایب، مشکل و راه حل، فرآیند و مراحل، تغییرات و غیره را یاد می گیرد – از کودکی تا نوجوانی و بعد اوایل بزرگسالی، بعد از سالهای زیاد و با تکرارهای روزمره و بدون توقف.
در جدول زیر، مراحل یادگیری زبان مادری تا 5 سالگی را ببینید.
سن | تعداد واژگان | توضیحات |
| رشد زبان از تولد تا 6 ماهگی |
فقط آوا و زمزمه | زمزمه و غان و غون میکنند و با با کمک اطرافیان اشیا و رویدادها را نام می‌برد. از گریههای مختلف برای بیان نیاز های مختلف خود استفاده می‌کند. هنگام صحبت با او لبخند می‌زند. صدای افراد مختلف را تمایز می دهد و گوش می‌دهد. |
|
رشد زبان از 7 تا 12 ماهگی |
بین 1 تا 3 کلمه | غان و غون گسترش یافته و تعدادی از صداهای زبان گفتاری و الگوهای جامعه زبانی کودک شکل می‌گیرد. معنی برخی کلمات را درک می‌کند. اسم خودش را متوجه می شود و واکنش نشان می‌دهد. از حرکات ایما و اشاره برای تاثیر بر رفتار دیگران استفاده می‌کند. تقلید برخی از آوا ها از اطرافیان برای بیان نیاز را در پیش می‌گیرد، غیر از گریه از صداهای گفتاری استفاده می‌کند. در بازی، نوبت را رعایت می‌کند. عادت گوش دادن متمرکز و با درک نسبی در کودک شکل می‌گیرد. از روی قصد و نیت (ارادی) از گفتار استفاده می‌کند. |
| رشد زبان از 13 تا 18 ماهگی | تولد تا میانگین 50 کلمه | به طور پیوسته واژگان خود را می‌افزاید. تک کلمه ها را تقلید و از الگوهای آهنگین شبیه به اطرافیان استفاده می کند. معنای کلمه ها را درک و به آن ها اشاره می‌کند. (مثلا اشاره به اعضای بدن) از اشاره و آواسازی همزمان استفاده می‌کند. از دستورات ساده متوجه و پیروی می‌کند. |
|
رشد زبان از 19 تا 24 ماهگی |
تا 500 کلمه | بیش از نیمی از گفتار قابل درک است. واژگان به سرعت افزایش می‌یابد. از ساختار جمله و نشانه اجتماعی آن به معانی کلمات پی می‌برد. با جملات ساده صحبت می کند و ترتیب کلمات زبان را رعایت می‌کند، به تدریج شاخص دستور زبان را می‌آموزد. مهارت‌های محاوره ای کارآمدی را نشان می‌دهد. درخواست های خود را با نام بردن بیان می‌کند. از دستورهای دو قسمتی پیروی می‌کند. کلمات را پیوسته تکرار می‌کند. |
|
رشد زبان از 3 تا 4 سالگی |
تا 2000 کلمه بیان می‌کند. به غیر از واژگان درکی
| از برخی ویژگی های معنی دار زبان نوشتاری آگاه است. بر ساختار های دستوری پیچیده تسلط می یابد، گاهی قواعد را به موارد مستثنی بیش از حد گسترش می‌دهد. گفتار را متناسب با سن، جنسیت و جایگاه اجتماعی شنودگان تنظیم می‌کند. عملکرد اشیا را بلد است. متضاد و هم معنی را می‌فهمد. برای بیان احساساتش از زبان استفاده می‌کند. تقلید و تکرار را ادامه می‌دهد. سرعت گفتارش افزایش می‌یابد. از جمله های مرکب و پیچیده استفاده می‌کند. (یعنی سطح گرامری بالا) |
|
رشد زبان از 4 تا 5 سالگی |
واژگان به 10000 کلمه می رسد | می فهمد حروف و صداها به طور منظم به هم مرتبطند. از ساختار های دستوری به طور مناسب و در جای مناسب استفاده می‌کند. مفهوم اعداد را درک می‌کند. به درک مفاهیم فضایی ادامه می‌دهد. به پرسش های پیچیده دو قسمتی می تواند پاسخ بدهد. تعداد تکرار ها کاهش یافته است. در مورد وقایع مختلف به طور صحیح می‌تواند صحبت کند. |
در خصوص فرآیند یادگیری زبان مادری توسط کودک ذکر چند نکته اهمیت فراوانی دارد:
نکته اول: عوامل متعددی از قبیل میزان هوش، پیشینه فرهنگی و اجتماعی – اقتصادی می توانند تأثیر قابل ملاحظه ای بر رشد زبانی کودکان داشته باشند، هرچند که ترتیب گذر از مراحل برای همه کودکان یکسان است.
نکته دوم: ویژگی ها و خصوصیات فردی افراد نقش تعیین کننده ای در میزان تسلط آنها به زبان مادری دارد. منظور از تسلط به زبان صرفاً مهارت های درکی و دریافتی (Receptive Skills) مثل شنیدن (Listening) و خواندن (Speaking) نیست، بلکه مهارت های تولیدی (Productive Skills) گفتاری (Speaking) و نوشتاری (Writing) مد نظر است. افراد خجالتی و گوشه گیر، کم حرف و گزیده گو، و دارای اعتماد به نفس پایین به مراتب عملکرد زبانی کمتری نسبت به همتایان جسور، با اعتماد به نفس و پرچانه‌ی خود دارند. محیط خانواده در شکل گیری خصوصیات فردی عامل تعیین کننده است.
نکته سوم: تجربیات افراد و میزان تمایل آنها در قرار گرفتن در موقعیت هایی که باید صحبت کنند یا بنویسند اهمیت بسزائی دارد. افرادی که از موقعیت هایی مثل ارائه های کلاسی، صحبت کردن در جمع، شرکت در مسابقات فن بیان و نوشتن اجتناب می کنند در واقع فرصت تجربه کردن، اشتباه کردن و اصلاح شدن را از خود سلب میکنند و نمی‌توانند به اندازه دیگران عملکرد شایسته‌ای در یادگیری زبان مادری داشته باشند.
نکته چهارم: اطلاعات عمومی حلقه ی مکمل زنجیره ی تسلط به زبان مادری است. اگر فردی بی نهایت واژه بداند، به ساختارهای گرامری فرهیخته تسلط داشته باشد اما اطلاعات عمومی نداشته باشد نمی تواند بطور شایسته و قابل قبول حرف بزند یا بنویسد. مطالعه کردن و خواندن روزنامه، کتاب، مجله، غیره، تماشای اخبار و تلویزیون، گوش دادن به صحبت های دیگران، همه و همه موقعیت های بی نظیری هستند که افراد را به مرحله ای می‌رسانند که می توانند سخنوران یا نویسندگانی برجسته‌ای شوند. و این امکان برای همه وجود دارد، به شرط صرف وقت و انجام تمرین‌های هدفمند.
چه تعداد نوجوان یا جوان فارسی زبان (سنین 18 تا 25 و حتی 30 سالگی) را می شناسید که بتوانند راجع به موضوعات مختلف صحبت و اظهار نظر کنند، استدلال های موافق و مخالف در خصوص طیف گسترده ای از موضوعات را بدانند و به راحتی حرف بزنند و بنویسند بدون اینکه نیاز به جستجوی اطلاعات در اینترنت یا منابع دیگر داشته باشند؟
خوب که فکر کنیم به این نتیجه می‌رسیم که در موضوعات بیشماری، بجز چند جمله‌ی کوتاه، اطلاعات خاص دیگری نمی‌دانیم و نمی‌توانیم در لحظه راجع به آنها صحبت کنیم یا بنویسیم، هر چند اگر فرد دیگری در خصوص همان موضوعات صحبت کند یا نوشته ای در همان مورد بخوانیم کاملاً متوجه می شویم. این یعنی فاصله بین توانش زبانی (Competence) و عملکرد زبانی (Performance). اولی به گنجینه ی لغوی و تسلط گرامری مربوط می شود و دومی به مهارت های عملی گفتاری و نوشتاری و قدرت بیان و قلم. این در مورد تمام افراد در تمام زبان‌های دنیا صادق است.
بطور خلاصه، افراد در زبان مادری خود برای رسیدن به تسلط گفتاری و نوشتاری در کنار درک شنیداری و خواندن در خلال سالهای متمادی باید مسیر زیر را طی کنند:
- حضور در محیط زبان مادری
- گذراندن دوران کودکی
- گوش دادن و تقلید کردن بی وقفه و روزمره
- مدرسه رفتن
- یادگیری خواندن و نوشتن
- مطالعه کردن – کتاب، مقاله و روزنامه خواندن
- و افزایش سطح اطلاعات عمومی
- فیلم و اخبار تماشا کردن
- برای عده ای کلاس های فن بیان و اعتماد به نفس رفتن
- تجربه کردن موقعیت های واقعی
- اشتباه کردن و از اشتباه نترسیدن
- اصلاح شدن و بازآموزی کردن
- و مدام خواندن، دیدن، و شنیدن
- و همزمان بکاربردن و عملاً درگیر یادگیری زبان بودن
و این یعنی بخش عمده‌ای از عمر انسان – یعنی از کودکی تا جوانی. حال چگونه می توان انتظار داشت، یک فرد بزرگسال که فرصت یادگیری زبان در دوران کودکی از طریق گوش دادن را از دست داده است، در محیطی زندگی می کند که زبان انگلیسی در آن صحبت نمی شود، بسیار پر مشغله است و نمی‌تواند هر روز تمرین کند، فیلم انگلیسی می بیند و چیزی متوجه نمی شود، نمی‌تواند به انگلیسی کتاب، مجله یا روزنامه بخواند، (و برای برخی) اعتماد به نفس ندارد، کم رو و خجالتی است و از قضاوت شدن و اشتباه کردن هراس دارد، انگلیسی یاد بگیرد؟ آن هم در فرصتی کوتاه!؟!؟!
در تبلیغات مختلف می بینم که:
- به 7 ماه و یکسال وعده می‌دهند
- مثل بلبل انگلیسی صحبت کنید
- پکیج های آموزشی عجیب و غریب برای یادگیری زبان معرفی می کنند و جالب اینکه واژه “تضمینی” در تبلیغات تقریباً همه را فریب می دهد، با اینکه در عمل تضمینی وجود ندارد.
حکایت یادگیری زبان انگلیسی در ایران و آنچه در فضاهای آموزشی از مدرسه و دانشگاه گرفته تا موسسات مختلف یادگیری زبان و حتی اغلب کلاس های خصوصی در جریان است بیشتر به یک قصه ی غم انگیز پرتکرار شبیه است تا آموزش. آموزش حساب و کتاب دارد، لازم و ملزوم ها باید رعایت شود، تعیین سطح باید اصولی و واقعی انجام شود، انتخاب منابع باید هوشمندانه صورت گیرد، شیوه های تمرین مهارت باید نتیجه گرا باشد، صبر و تمرین مستمر لازم است. متاسفانه، مثل سایر حوزه ها، هر جا میزان تقاضا زیاد باشد، کیفیت و تعهد قربانی سودجویی و جهالت می شود، مثل بازار خودرو و مسکن و الی ماشاالله.
به عنوان فردی که در فضای آموزشی این سرزمین هم آموزش دیده ام و هم آموزش داده ام، و با اتکاء به تجربه بیش از دو دهه آموزش، بدون هیچ ادعایی و صرفاً با هدف روشنگری و تغییر وضعیت موجود، با صدای رسا اعلام می کنم که یک فرد بزرگسال با تعریفی که در ابتدای این نوشتار ارائه دادم:
- نمی تواند با مطالعه کتاب‌های بین المللی از قبیل Top Notch, Touchstone, Interchange, Headway, American English File, Spectrum, Speak Now و کتاب هایی از این دست انگلیسی درستی بیاموزد.
- نمی تواند با بسته های آفلاین یا اَپ‌های آموزشی با شیوه‌های معلوم الحال بر انگلیسی مسلط شود.
- نمی تواند با تصور مطالعه گرامر از صفر تا صد بصورت مجزا و خواندن کتاب های Reading مثل Inside Reading و غیره در کنار کتاب های واژگان مثل Oxford Word Skills/504/1100 و غیره انتظار صحبت کردن و نوشتن داشته باشد.
- به هیچ وجه، واقعاً به هیچ وجه، نمی تواند با عضویت در کانال‌های Instagram و تماشای بخشی از یک فیلم سینمایی یا دیدن سریال‌های انگلیسی مانند سریال Friends و غیره انگلیسی یاد بگیرد.
- با گوش دادن به Podcast های مختلف بدون داشتن پایه‌ی زبانی مناسب نمی‌توان انتظار تقویت Listening داشت، چه برسد به Speaking.
- نمی‌شود برای مکالمه یک مجموعه از نویسنده ای خاص، برای لغت کتابی دیگر، برای گرامر مجموعه‌ای متفاوت برای Listening یا مهارت‌های دیگری کتابی متفاوت را کار کرد و نتیجه گرفت. منظور کتاب‌های مختلف با نویسندگان متفاوت است.
تشریح دلایل علمی برای اثبات مطالب ذکر شده در این مقاله مرتبط با یادگیری زبان نیاز به مقالات متعدد دارد، اما کافی است به خروجی موسسات مختلف (کانون‌های زبان)، بسته های آموزشی و حتی رشته‌های زبان انگلیسی دانشگاه نگاهی انداخت، تأملی کرد و به این نتیجه رسید که اگر چنین منابع و شیوه هایی راهگشا و جوابگو بودند، پس چرا این همه آشفتگی در آموزش زبان ایران وجود دارد؟ چرا عده ای بعد از سالهای کانون رفتن، تهیه بسته های آموزشی با هزینه های گزاف و … نمی توانند انگلیسی خوبی صحبت کنند؟
و حتی چرا درصد قابل توجهی از افرادی که نمرات آیلتس یا تافل مناسبی کسب می کنند و به کشورهای دیگر مهاجرت می کنند واقعاً نمی توانند در حوزه های تخصصی رشته خود شغل پیدا کنند و مجبور هستند برای بقا به مشاغلی همچون رانندگی، کارگری، فروشندگی و غیره روی آورند (البته با حفظ شأن و احترام تمامی افراد و مشاغل)؟ واقعاً چرا؟ آیا نمی‌شود به گونه‌ای دیگر زبان انگلیسی یاد گرفت؟ آیا نمی‌شود منابع متفاوت، شیوه های تمرینی نوین و نتیجه گرا برای رسیدن به اهداف مختلف آموزشی داشت؟
اگر به پاراگراف مقدمه ی این مقاله برگردیم و به فرآیند یادگیری زبان مادری توجه کنیم، متوجه خواهیم شد که برای یادگیری زبان انگلیسی در جوامع غیر بومی (که انگلیسی زبان غالب جامعه نیست، مثل ایران) باید مسیری غیر از آنچه در موسسات، دانشگاه ها و حتی کلاس‌های خصوصی در جریان است طی شود تا نتیجه مطلوب حاصل گردد.
آنچه در مقاله یادگیری زبان انگلیسی ذکر شد، صرفا جهت روشنگری و به تصویر کشیدن مسیر نادرست یادگیری زبان در جامعه آموزشی ایران در خصوص یادگیری زبان انگلیسی بود و قطعاً در این میان موسسات، اساتید و دانشگاه هایی هستند که علاوه بر انتفاع مالی به دنبال ارائه کیفیت متفاوت و قابل قبول هستند. اما واقعیت تلخ این است که در بین موسسات و افراد صاحب نام نمی توان موردی را یافت که جانب انصاف را رعایت کنند و کیفیت را فدای دغدغه های مالی نکنند. در مقاله یادگیری زبان بعدی به شرح مسیر درست و علمی برای کسب نتیجه ای شکوهمند در یادگیری زبان انگلیسی خواهم پرداخت.
نویسنده مقاله: استاد علیرضا زارع
(عضو هیئت علمی دانشگاه ، زبان انگلیسی دانشگاه تهران و مولف کتاب های مطرح Lingua و زبان عمومی و تخصصی انتشارات راهیان ارشد و دکتری)
جهت تهیه کتاب های یادگیری زبان انگلیسی استاد علیرضا زارع به صورت فیزیکی و ارسال با پست پیشتاز به سایت انتشارات بابان مراجعه نمایید.
جهت ثبت نام فیلم های آموزشی یادگیری زبان انگلیسی استاد علیرضا زارع به سایت موسسه بابان مراجعه نمایید.
فیلم آموزشی کنکور ارشد کامپیوتر
جهت مشاهده فیلم های آموزشی یادگیری زبان انگلیسی استاد علیرضا زارع به کانال آپارات موسسه بابان مراجعه نمایید.
